Sejneńska Akademia Artystyczna i Elementarz Sejneński (FOTO)

Coś dla najstarszych i dla tych młodszych - w Pograniczu dobiegają kresu dwa interesujące programy.

W sejneńskim „Pograniczu” dobiega końca trzeci rok działalności Sejneńskiej Akademii Artystycznej - programu dedykowanego dojrzałym mieszkańcom Sejn i Puńska. Cztery pracownie: Filmu, Sztuki, Muzyki oraz Opowieści o Sąsiadach spędziły te miesiące na intensywnych poszukiwaniach twórczych. Jak zawsze w pracy Pogranicza, akcenty stawiano na styki kultur - tam, gdzie „moje” przenika się z „innym”, a linie podziału stają się miejscem spotkania. Jest to widoczne w działaniach całej Akademii, jednak najpełniej wybrzmiewa w Pracowni Opowieści o Sąsiadach.

Jej uczestnicy podążali śladami wielokulturowej tradycji regionu, w którym sztuka opowiada o współbyciu. Codzienne detale - szczyty świątyń, ganki domów, ozdobne tkaniny, krzyże na rozstajach dróg, podania, legendy i pieśni - kryją w sobie pamięć życia w bogatym, wielokulturowym świecie. Grupa odkrywała ją podczas podróży i warsztatów, dotykając tradycji polskiej, litewskiej, romskiej, starowierskiej i żydowskiej. Nad całością czuwała Bożena Szroeder - prowadząca Pracownię, a zarazem twórczyni i koordynatorka całego projektu.

Podobnym podejściem kierowały się pozostałe pracownie, traktując sztukę jako sposób poznawania świata. Pracownia Sztuki, prowadzona przez Wiesława Szumińskiego, była spotkaniem z twórczością m.in. Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa - litewskiego malarza i kompozytora, Małgorzaty Dmitruk, zapraszającej do intymnej przestrzeni doświadczenia ale i refleksji nad dziedzictwem kulturowym polskich Białorusinów, oraz Piotra Rogalińskiego, artysty sięgającego do najdawniejszych tradycji ludowych, by tworzyć dzieła niezwykle współczesne. 

Ścieżka muzyczna, prowadzona przez Staszka Czyżewskiego, skupiała się przede wszystkim na praktyce wspólnego słuchania największych dzieł muzyki klasycznej - w skupieniu, ciemności i uważności. Program obejmował także wizytę w operze („Carmen”), koncerty wybitnych polskich artystów oraz spotkania z nimi. Szczególne miejsce zajęły dwa koncerty poświęcone kompozytorom związanym z regionem - Achronowi z Łoździej i Mikalojusowi Konstantinasowi Čiurlionisowi - które wprowadzały uczestników w niezwykłość i duchowy wymiar ich muzyki.

Pracownia Filmu, prowadzona przez Piotra Myszczyńskiego, koncentrowała się na roli fotografii i filmu jako sztuk utrwalających to, co przemijające i ulotne. Dokumentacja była tu rozumiana jako forma pamięci. Uczestnicy poznawali najwybitniejsze dzieła historii kina, spotykali się z reżyserami i dokumentalistami, a także sami wcielali się w rolę filmowców, tworząc własne zapisy doświadczenia.

Dalekie od prawdy byłoby stwierdzenie, że celem projektu była „aktywizacja” starszych mieszkańców regionu. Powołany i prowadzony przez Jerzego Nazaruka Uniwersytet Trzeciego Wieku w Sejnach i Puńsku, z którego wywodzi się większość słuchaczy Akademii, od ponad dwunastu lat działa niezwykle prężnie, zrzeszając kilkadziesiąt osób. W tym kontekście pojęcie „aktywizacji” byłoby nieprecyzyjne, a nawet krzywdzące. Istotą Akademii są dobrowolne spotkania motywowane zapałem, podczas których wymiana wiedzy i doświadczeń zachodzi obustronnie. To przestrzeń, w której życiowa mądrość spotyka się z praktykowaniem idei - misją, której sejneńskie „Pogranicze” poświęca się od ponad trzydziestu lat.

Ambicją Akademii było przekroczenie granic wyznaczonych przez przyzwyczajenia i sięgnięcie po sztukę „na poważnie” - nie jako formę rozrywki, lecz istotny element codzienności. Każdą z pracowni wieńczą autorskie dzieła uczestników: ikony, linoryty, fotografie i filmy.

Dopełnieniem tej drogi były podróże: do Łodzi - kolebki polskiej nowoczesności, do Warszawy - współczesnego centrum artystycznego kraju, oraz do Białegostoku - miasta zbudowanego na skrzyżowaniu wielokulturowych szlaków. Za uczestnikami liczne warsztaty i spotkania z mistrzami: reżyserami, aktorami, fotografami i badaczami kultury, a także godziny spędzone na malowaniu, pracy z grafiką i filmem oraz na uważnym, wyciszonym słuchaniu muzyki.

Przed nami uroczystość wieńcząca projekt - wspólne spotkanie wszystkich Pracowni, podczas którego zaprezentowane zostaną dzieła powstałe w trakcie tego długiego roku pracy.

Projekt "Sejneńska Akademia Artystyczna" dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Edukacja kulturalna”.

Sejny - Małe Centrum Świata

Dobiega też końca roczny program edukacyjno-artystyczny „Elementarz sejneński”, realizowany przez Ośrodek „Pogranicze - sztuk, kultur, narodów” w Sejnach we współpracy ze Szkołą Podstawową w Sejnach. Przez cały rok niemal 180 uczniów szkół podstawowych z Sejneńszczyzny uczestniczyło w intensywnej i uważnej podróży ku kulturze własnego miejsca.

Punktem wyjścia były Sejny jako Małe Centrum Świata - miasto, w którym od wieków krzyżują się języki, religie i tradycje. Program zapraszał dzieci do odkrywania tej wielogłosowej historii poprzez sztukę: literaturę, muzykę, plastykę, rzemiosło, teatr i działania interdyscyplinarne. Warsztaty, spotkania z mistrzami, koncerty, spektakle oraz liczne wyjazdy edukacyjne prowadziły od lokalnych opowieści do konfrontacji z profesjonalną sztuką w filharmoniach, teatrach i muzeach Warszawy, Suwałk i regionu - często był to pierwszy taki kontakt w życiu uczestników.

Ważną częścią programu była praca z dźwiękiem i muzyką. Dzieci słuchały miasta i natury, nagrywały dźwięki Sejn i okolic, tworzyły własne kompozycje, poznawały instrumenty dawne i współczesne oraz świat muzyki klasycznej. Uczestniczyły w koncertach, spektaklach muzycznych i baletowych, odwiedzały studia nagraniowe oraz Polskie Radio, ucząc się, jak powstaje dźwięk - od ciszy po formę sceniczną.

Równie istotne były działania plastyczne i rękodzielnicze. Uczniowie pracowali z tkaniną, papierem i obrazem, poznając tradycyjne techniki tkackie regionu, rzeźbę, grafikę, fotografię oraz współczesne formy wypowiedzi artystycznej. Uczyli się „czytać” obrazy, patrzeć uważnie i opowiadać historie językiem sztuki. Spotkania z artystami i wizyty w galeriach oraz muzeach - także w Warszawie - poszerzały ich spojrzenie na sztukę dawną i współczesną.

Program obejmował także edukację literacką i opowieść - pracę z tekstem, pamięcią miejsca i narracją. Dzieci poznawały historie zapisane w biografiach pisarzy „stąd” - od Antanasa Baranauskasa, poprzez Morisa Rosenfelda, skończywszy na Czesławie Miłoszu, ucząc się, jak słowo może budować mosty między przeszłością a teraźniejszością.

Szczególne miejsce zajmowało wielokulturowe dziedzictwo Sejn i regionu. Uczniowie odkrywali historie Polaków, Litwinów, Żydów, Romów i Staroobrzędowców. Dowiadywali się, kim byli Żydzi sejneńscy oraz np. czym jest szabat i menora, co pogłębiła wizyta w Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie. Kulturę litewską, jej sztukę i literaturę poznawali m.in. w Litewskim Muzeum Kultury Ludowej w Puńsku. Z historią Staroobrzędowców - reformą patriarchy Nikona i codziennością tej wspólnoty - spotykali się w molennie w Gabowych Grądach, a muzycznym dopełnieniem były pieśni starowierskie i spotkanie z zespołem Riabina. Program uzupełniały wyjazdy do Muzeum Okręgowego w Suwałkach na wystawę archeologiczną poświęconą Jaćwingom.

„Elementarz sejneński” był zaproszeniem do czynnego uczestnictwa w kulturze. Dzieci nie tylko poznawały sztukę, lecz same stawały się jej twórcami. Powstawały muzyczne pejzaże, tkaniny, rysunki, grafiki, rzeźby i obiekty inspirowane historią miejsca i doświadczeniem wspólnej pracy. Te drobne dzieła - tworzone z czułością i uważnością - stały się materialnym śladem całorocznej drogi.

Zwieńczeniem programu było święto „Elementarza sejneńskiego” oraz wystawa–instalacja, prezentująca rezultaty pracy i mapę artystycznych podróży. Powstał także katalog dokumentujący spotkania, działania i wydarzenia.

„Elementarz sejneński” pokazał, że wczesna edukacja ku kulturze realnie zmienia młodych ludzi: rozwija wrażliwość, uczy uważności i współpracy, wzmacnia więź z miejscem zamieszkania oraz świadomość, że wielokulturowość Sejn jest żywym dziedzictwem i wspólną wartością.

"Elementarz sejneński" dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

Fot. Pogranicze z programu "Elementarz Sejneński"