W Azji, w Ałtajskim Kraju

W lutym mija 81. rocznica rozpoczęcia masowych wywózek Polaków w głąb Związku Radzieckiego. Wśród Sybiraków była nauczycielska rodzina Tujakowskich z Sejn, która spędziła na Syberii siedem lat.

Pan Franciszek od 1926 roku uczył w Szkole Powszechnej w Sejnach, a w Jedynce "pod lasem" pracował od chwili jej wybudowania niedługo przed wojną. Gdy jego córka Alicja, przez bliskich nazywana Lilą, miała iść do trzeciej klasy w tej szkole, rodzina została wywieziona bydlęcym wagonem na Wschód. Najpierw trafiła do wyrębu tajgi, po 1941 roku musiała zmienić miejsce osiedlenia, trafiła wówczas na mniej nieludzkie warunki.

- W głębi Azji, w Ałtajskim Kraju mieszkaliśmy w ziemlance z "babuszką" – Ukrainką. Mama pracowała w fabryce sznurów, tato rąbał drewno w piekarni - wspominała pani Lilka.

W wieku 10 lat nauczyła się ona dziać na zarobek. Nici pochodziły z kradzieży - pracujące w fabryce Rosjanki aby przeżyć, wynosiły pod ubraniem przędzę i rozprowadzały ją wśród zesłańców. Osiedlone dzieci miały wieczorami lekcje, nauczał je pan Tujakowski na zmianę z innymi sybiraczkami. Warto pamiętać, że zsyłkom podlegały osoby wykształcone, nauczyciele i urzędnicy - władzy sowieckiej chodziło o to, aby w Polsce pozostali ci najbardziej podatni na ideologiczną manipulację...

Naukę pisania paradoksalnie ułatwiała ta właśnie ideologizacja życia w sowieckiej Rosji. Kupowano pięknie wydane dzieła Lenina, aby pisać na ich marginesach. Sprzedawczynie nie bardzo rozumiały, po co zesłańcom z Polski są "Woprosy leninizma", a wyjaśnić im prawdy nie można było ze strachu przed zadenuncjowaniem.

Powrót zesłańców do Polski, najpierw do Berżnik, później do Sejn, okazał się niełatwy.

- Ja się czułam obco, bo po tylu latach niewoli człowiek był jak dziki. Pamiętam, że kiedy wracaliśmy do Polski i zatrzymaliśmy się na pierwszej polskiej stacji w Medyce, to jak weszliśmy do kościoła, nie wiedziałam zupełnie, jak się zachować. Trudno mi było nadrobić zaległości - mówiła pani Lilka. Ze względu na lata przemieszkane za Uralem i rosyjski akcent dzieci ocalonych były traktowane nieufnie przez niektórych miejscowych. Jedna z nauczycielek nazywała Lilkę kacapką. Skarżyć się, czy choćby publicznie wspominać o niedoli życia na Syberii nie można było aż do lat 90.

Pan Franciszek, a po ukończeniu studiów także jego córka zajęli się nauczaniem. Starsi sejnianie mogą wciąż pamiętać lekcje z panem Tujakowskim, ci w średnim wieku - książki, jakie w bibliotece szkolnej "pod lasem" podsuwała im profesor od geografii, pani Alicja - Lila.

Fot. z archiwum rodziny Tujakowskich/ Grono pedagogiczne sejneńskiej "jedynki", w dolnym rzędzie od lewej - A. Tujakowska, od prawej - F. Tujakowski.